Fala - nad morzem

Pomorze Zachodnie

09 maj 2010r.

Określenie Pomorze Zachodnie ukształtowało się w Polsce głównie po drugiej wojnie światowej. Pod pojęciem tym współcześnie rozumie się obszar pomiędzy dolną Odrą na zachodzie (granica państwa) a rzeką Łebą na wschodzie W nazewnictwie niemieckim teren ten określa się mianem Pomorze Tylne (Hinterpom-merń) dla odróżnienia od Pomorza Zaodrzańskiego zwanego Przednim (Vor-pommerń). We wczesnym średniowieczu ziemie te zamieszkiwały plemiona słowiańskie Pomorzan. W kronice tzw. Geografa Bawarskiego z IX w. wymienia się m.in. Wolinian i Pyrzyczan. Najważniejszymi grodami pomorskimi w tym czasie były: Wolin, Kołobrzeg, Szczecin, Kamień i Słupsk. Wielkim miastem portowym był Wolin, który należał wówczas do największych ośrodków handlu i żeglugi na Bałtyku. Wykopaliska pozwalają wnioskować, że zamieszkiwało tam około 6-8 tys. mieszkańców, co stawia go w rzędzie największych miast ówczesnej Europy. Grody pomorskie miały ustrój republik kupieckich. Dominującą rolę odgrywali w nich możni kupcy, a zarazem właściciele ziemscy. Duże znaczenie w rozwoju wymienionych ośrodków miejskich miały szlaki handlowe. Pierwszy z nich prowadził z Wielkopolski wzdłuż Odry do Szczecina i Wolina. Tam przecinał się z północnym szlakiem wiodącym z Niemiec przez Wolin, Kołobrzeg do Gdańska i na Ruś. Duże znaczenie miał także szlak solny z Kołobrzegu do Wielkopolski, którym transportowano kołobrzeską sól w głąb ziem polskich. Około 967 r. tereny przy ujściu Odry po długotrwałych walkach opanował Mieszko I. Doprowadziło to do interwencji margrabiów niemieckich, którzy zostali pokonani przez wojska Mieszka pod Cedynią (972). Dokument z 992 r. opisujący granice państwa mieszkowego (tzw. „Dagome iudex") podaje, że granica terytorium Mieszka biegnie wzdłuż Odry do „długiego morza", czyli do Bałtyku. Niektórzy badacze uważają, że wymieniana w tym dokumencie miejscowość Schinesghe, leżąca nad Odrą, odnosi się do Szczecina. Bolesław Chrobry dążył do chrystianizacji Pomorza Zachodniego. W 1000 r. założył w Kołobrzegu biskupstwo podległe metropolii w Gnieźnie, na czele którego stanął biskup Reinbern. Jednak nie przetrwało ono długo. Wkrótce doszło do reakcji pogańskiej i w 1005 r. biskup musiał opuścić Kołobrzeg. W późniejszych latach próby opanowania Pomorza nie powiodły się. Tymczasem w połowie XI w. nastąpiło polityczne zjednoczenie Pomorza pod władzą rodzimej dynastii książęcej zwanej później Gryfitami. Dopiero Bolesław Krzywousty podjął skuteczne starania o przywrócenie polskiego zwierzchnictwa nad tym terytorium. W czasie swego panowania podejmował liczne wyprawy na Pomorze. W latach 1107-1109 zdobył ze swoimi drużynami: Kołobrzeg, Białogard, Kamień i Wolin, a w kolejnych wyprawach w latach 1119-1123 zdobył i opanował Szczecin. Za czasów wypraw Krzywoustego powstała pierwsza polska pieśń o morzu zapisana w kronice Galla Anonima Naszym przodkom wystarczały ryby słone i cuchnące, my po świeże przychodzimy w oceanie pluskające.... W wyniku podbojów Krzywoustego Pomorze Zachodnie zostało lennem Polski, a miejscowy książę Warcisław zobowiązał się do ochrzczenia ludności. W 1124 r. Bolesław Krzywousty przysłał biskupa Ottona z Bambergu, który podjął akcję chrystianizacyjną, doprowadził do założenia pierwszych kościołów i dokonał masowych chrztów Pomorzan. W1127 r. przybył z drugą misją, która dokończyła dzieła chrystianizacji tych ziem. W1140 r. utworzono biskupstwo w Wolinie, na czele którego stanął kapłan gnieźnieński Wojciech. Po zniszczeniu Wolina przez Duńczyków zostało ono przeniesione do Kamienia (1176). Po śmierci Krzywoustego rozbicie dzielnicowe nie pozwoliło na umocnienie związku Pomorza z państwem Piastów. Pozostawione własnemu losowi Pomorze stało się celem najazdów Brandenburgii i Danii. W 1181 r. książę Bogusław I uznał się lennikiem cesarza. Jednak już w 1185 r. musiał przyjąć zwierzchnictwo Danii. Po klęsce w wojnie z Niemcami, Duńczycy w 1227 r. wycofali się z Pomorza. W 1231 r. cesarz Fryderyk II nadał prawa zwierzchnictwa nad księstwem pomorskim margrabiom brandenburskim. Książęta pomorscy nie uznali tego wyroku, co doprowadziło do długotrwałych wojen z Brandenburgią. Ostatecznie w 1269 r. książę Barnim I został zmuszony do oddania swych ziem w lenno margrabiom. Dopiero za rządów Barnima III udało się (1338) uzyskać bezpośrednią zależność Pomorza od cesarza, z pominięciem Brandenburgii. W XIII-XIV rozpoczęła się kolonizacja terenów Pomorza Zachodniego przez niemieckich chłopów, mieszczan i rycerstwo. Na miejscu dawnych grodów lub w ich pobliżu zakładano miasta na prawie niemieckim. W nowo lokowanych ośrodkach miejskich dominującą rolę odgrywali osadnicy niemieccy. Głównym zajęciem mieszczan był handel, żegluga, korsarstwo, rzemiosło i rybołówstwo. Na przełomie XIII i XIV w. zniemczeniu uległ dwór książęcy, a w zachodnich obszarach księstwa, zwłaszcza w miastach, dominować zaczął żywioł niemiecki. Doprowadziło to w następnych wiekach do stopniowego zaniku języka słowiańskiego w całym księstwie z wyjątkiem okolic Słupska, gdzie przetrwał do schyłku XIX w. W XIV-XV w. duże znaczenie w księstwie uzyskały należące do Hanzy bogate miasta kupieckie (Szczecin, Kołobrzeg, Słupsk, Kamień), które często prowadziły własną, niezależną od księcia politykę. Największym miastem i siedzibą księcia był Szczecin, liczący w XV w. około 10 tys. mieszkańców. Niebezpieczeństwo ze strony Brandenburgii i Krzyżaków zbliżyło książąt Pomorza Zachodniego do Polski. W 1343 r. Kazimierz Wielki wydał swą córkę Elżbietę za księcia pomorskiego Bogusława V, a następnie adoptował ich syna Kazimierza IV, zwanego Kaźkiem Słupskim, widząc w nim sukcesora tronu polskiego. Po śmierci króla plany te zostały unieważnione. W 1455 r. książęta pomorscy dostali od Kazimierza Jagiellończyka w dzierżawę Ziemie Lęborską i Bytowską W 1526 r. ziemie te zostały włączone do księstwa pomorskiego, pod warunkiem składania z nich hołdu królom polskim. W 1478 r. panowanie nad całością ziem pomorskich objął Bogusław X Wielki (^ s. 121). Poprzez małżeństwo z Anną Jagiellonką, córką Kazimierza Jagiellończyka, utrzymywał on żywe kontakty z dworem polskim. Władca ten prowadził z Polską rokowania na temat połączenia Pomorza z Polską, jednak na skutek braku zdecydowania ze strony polskiej do układu nie doszło. W 1472 r. (układ w Prenzlau) udało się Brandenburgii uzyskać prawa lenne nad księstwem szczecińskim. Za rządów Bogusława X, który nie uznał tego aktu, doszło do wojny z Brandenburgią. Ostatecznie wojna zakończyła się pokojem w Pyrzycach (1493), na mocy którego elektor brandenburski zrezygnował ze zwierzchnictwa nad Pomorzem, w zamian za co Bogusław obiecał mu księstwo w razie wymarcia dynastii Gryfitów. W pocz. XVI w. duże poparcie na Pomorzu uzyskały hasła reformacji. Już w 1523 r. przybył do Szczecina pierwszy kaznodzieja luterański Paweł von Rhode. W miastach doszło do wystąpień plebsu oraz plądrowania kościołów i klasztorów. Dnia 13 grudnia 1534 r. zebrany w Trzebiatowie Sejm Stanów Pomorskich uchwalił wprowadzenie na Pomorzu reformacji. Z tą chwilą protestantyzm stał się religią panującą. Zlikwidowano wszystkie klasztory i majątki kościelne. W czasie wprowadzenia reformacji na Pomorzu Zachodnim istniało 45 klasztorów i fundacji kościelnych, które posiadały l/6 dóbr ziemskich, prawie drugie tyle należało do biskupstwa kamieńskiego. Majątki te przejęli książęta pomorscy, którzy stali się również tytularnymi biskupami kamieńskimi. Organizacją kościoła luterańskiego na Pomorzu zajął się wybitny działacz reformacyjny Johann Bugenhagen. W czasie działań wojny trzydziestoletniej (1618-1648), od 1627 r. w księstwie stacjonowały wojska cesarskie. W 1630 r. wyparli je Szwedzi, których główną kwaterą stał się Szczecin. Bezbronne Pomorze stało się teraz terenem walk Brandenburgii ze Szwedami. Wojska obu stron paliły, rabowały i nakładały kontrybucje. W księstwie szerzył się głód i zaraza, a nadmierne rekwizycje doprowadziły mieszkańców do skrajnej nędzy. W końcowej fazie wojny całe Pomorze znalazło się w rękach szwedzkich. W zamęcie wojny, w 1637 r. zmarł bezpotomnie książę Bogusław XIV, ostatni z dynastii Gryfitów. Kończący wojnę traktat westfalski (1648) podzielił Pomorze na dwie części: Szczecin wraz z ujściem Odry przypadł Szwecji, a pozostała część — Brandenburgii. Faktyczne rozdzielenie posiadłości szwedzkich i brandenburskich nastąpiło dopiero w 1653 r. Szwedzkie Pomorze stało się bazą wypadową przeciwko Polsce, a Szczecin kwaterą główną Karola Gustawa, który na podmiejskich błoniach dokonywał przeglądu wojsk wysyłanych do Polski. Stąd właśnie wyruszyła siedemnastotysięczna armia szwedzka pod dowództwem feldmarszałka Wittenberga, która zmusiła do kapitulacji pospolite ruszenie szlacheckie pod Ujściem. Z kolei w 1657 r. na Pomorzu pojawiły się żądne odwetu oddziały polskie pułkownika Woyniłowicza, które siejąc śmierć i pożogę dotarły aż pod Szczecin. Podział Pomorza uzyskany w wyniku traktatu westfalskiego nie zadowalał elektora brandenburskiego, który już w 1659 r. oblegał bezskutecznie Szczecin. W 1677 r. ponownie oblegało miasto 23 tys. wojsk brandenburskich. Po półrocznym oblężeniu wielki elektor zdobył Szczecin. Jednak już wkrótce pod naciskiem Francji musiał się wycofać. Podpisany w 1679 r. układ pokojowy w Saint Germain zmusił Brandenburgię do zwrotu Szwecji jej pomorskich posiadłości z wyjątkiem prawego brzegu Zalewu Szczecińskiego. Dopiero niepowodzenia Szwecji w wojnie północnej (1700-1721) spowodowały poddanie miasta w 1713 r. w ręce pruskie. W traktacie pokojowym podpisanym w Sztokholmie w 1720 r. Szwecja zrzekła się Szczecina i ujścia Odry za cenę 2 min talarów. Od tej pory Prusy władały już całym terytorium Pomorza Zachodniego. Władze pruskie szybko zniosły samorząd miejski i sejmiki stanów, zamieniając dawne księstwo w prowincję państwa pruskiego. Szczecin otoczono fortyfikacjami twierdzy, w której stacjonował liczny garnizon wojskowy. W XVIII w. była to jedna z ważniejszych twierdz w państwie pruskim. Wieki XVIII i XIX przyniosły na Pomorzu Zachodnim rozwój wielkiej własności ziemskiej, której właścicielami były sławne pruskie rody: Bismarcków, Kleistów, Her-tzbergów, Manteufflów, Flemmingów, Glasenappów, Ostenów, Wedlów czy De-witzów. Na Pomorzu miał majątek sam kanclerz Otto von Bismarck. Z Pomorza pochodził też hrabia Ewald Fryderyk Hertzberg, w latach 1768-1791 minister spraw zagranicznych Prus. W latach 1758-1762, podczas wojny siedmioletniej, na Pomorzu stacjonowały wojska rosyjskie. W 1806 r., po przegranej przez Prusy wojnie z Francją, terytorium Pomorza znalazło się pod okupacją francuską. W 1807 r. Francuzi przez ponad trzy miesiące bezskutecznie oblegali Kołobrzeg. W armii Napoleona walczyły oddziały polskie płk. Antoniego Sułkowskiego i gen. Michała Sokolnickiego. Pierwszy z nich wspomagał Francuzów w oblężeniu Kołobrzegu, drugi otrzymał polecenie opanowania Słupska. Trwająca do 1813 r. okupacja francuska doprowadziła gospodarkę Pomorza do ruiny. W 2 poł. XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze. Dynamicznie rozwijał się zwłaszcza Szczecin, który w przededniu I wojny światowej był już znaczącym portem (6,2 min ton przeładunków) i ośrodkiem przemysłu stoczniowego. Od końca XIX w. nadmorskie miejscowości zaczęły przekształcać się w kąpieliska morskie i uzdrowiska. Do najstarszych i najbardziej modnych kurortów należały: Kołobrzeg, Świnoujście i Międzyzdroje. Jednak główną domeną gospodarki Pomorza pozostało rolnictwo, w którym dominowały wielkoobszarowe gospodarstwa junkierskie. Do majątków tych przybywali masowo w latach międzywojennych sezonowi robotnicy rolni z Polski. W końcowych latach II wojny światowej Szczecin i Świnoujście były celem ataków lotnictwa alianckiego. Dotkliwe straty w wyniku bombardowań poniósł zwłaszcza Szczecin. Zimą 1945 r. na broniących Pomorza Zachodniego Niemców uderzyły wojska radzieckie I Frontu Białoruskiego. W ramach tego zgrupowania walczyła 1 Armia Wojska Polskiego, która po przełamaniu Wału Pomorskiego i sforsowaniu Drawy nacierała na wybrzeże w kierunku Kołobrzegu. Po dziesięciodniowych ciężkich walkach, 18 marca 1945 r. miasto zostało zdobyte. Tymczasem pozostałe dywizje 1 Armii Wojska Polskiego posuwały się w kierunku na Kamień Pomorski, docierając nad Zalew Szczeciński. Między 18-20 marca 1 Armia zajęła cały pas wybrzeża od Kołobrzegu po Dziwnówek. Natomiast Szczecin zdobyły 26 kwietnia oddziały radzieckie, które podczas następnej fazy operacji wojennych opanowały wyspę Wolin i Świnoujście. Zniszczenia wojenne były ogromne. Większość miast leżała w gruzach. Największe zniszczenia w zabudowie miejskiej poniosły: Kołobrzeg - 90% (port 100%), Szczecin 70% (port 80%) i Kamień Pomorski — 65%. To co ocalało padało często pastwą pożogi wzniecanej przez żołnierzy radzieckich. Armia Czerwona dokonywała masowych rabunków mienia, demontowano i wywożono urządzenia fabryczne, rozbierano linie kolejowe. Zdobyte tereny radziecka komendantura wojenna przekazywała sukcesywnie Polsce. Decyzję o ostatecznym przekazaniu Pomorza Zachodniego Polsce podjęła Konferencja Poczdamska 2 sierpnia 1945 r. Równolegle z powstawaniem polskiej administracji zaczęli napływać pierwsi osadnicy. Do połowy 1948 r. osiedliło się na Pomorzu Zachodnim prawie milion osób. Jednocześnie zgodnie z porozumieniem czterech mocarstw wysiedlano ludność niemiecką. Do 1950 r. akcja ta została zakończona. Przystąpiono do odbudowy zniszczeń i scalenia nowych terytoriów z resztą kraju. W latach powojennych odbudowano przemysł i miasta. Rozwinęła się gospodarka morska (stocznie, porty, rybołówstwo), a zespół portowy Szczecin-Świnoujście awansował do roli największego na Bałtyku portu handlowego (22 911 min ton przeładunków). turystyka turysta na urlop noclegi

wycieczki, pomorze zachodnie, Wolin, Kołobrzeg, Szczecin, Kamień, Słupsk, wczasy nad morzem